#oczywiściekultura

Temat był oczywisty i bardzo na czasie. Pomimo realizacji wielu spotkań i publikacji w tym zakresie, wciąż pozostaje ważny dla wszystkich działających na polu animacji i edukacji. Nasze działania wymagają przecież spotkań, relacji, bliskości, a obecnie jesteśmy dla siebie „biozagrożeniem” i obowiązuje zasada dystansu społecznego, aby minimalizować możliwość transmisji wirusa.

Na początku poznaliśmy raport Mazowieckiego Instytutu Kultury w Warszawie pn. „Re(animacja) kultury w okresie pandemii” przedstawiony przez Annę Woźniak. Agata Lisowicz-Wala przedstawiła historię Fundacji Herbateka w czasie kryzysu pandemicznego (otwarcie, zamknięcie, planowane otwarcie). Nina Gaba zaprezentowała tegoroczną edycję Rybnickiego Festiwalu Fotografii, który po wielu przygodach organizacyjnych odbył się realnie. Dowiedzieliśmy się m.in. dlaczego dla organizatorów i organizatorek było to tak istotne. Agnieszka Zielona-Mitura przedstawiła działalność Gminnego Ośrodka Kultury w Suszcu, a konkretnie projekt internetowy „Pieśni Cieśli”. Połączył się z nami również Tobiasz Berg, artysta, choreograf, który opowiedział o losie artysty w czasach Covidu porównując system polski i niemiecki (niestety, jest sporo różnic na niekorzyść naszego kraju).

Rozmawialiśmy o sytuacji, w oparciu o przykłady tegorocznych działań animacyjnych (zarówno tych zapośredniczonych przez media wirtualne jak i działań w realnej, fizycznej przestrzeni realizowanych zgodnie z wytycznymi epidemicznymi). Zgodziliśmy się, że trudna jest ich realizacja w tak zmiennych warunkach (luzowanie lub zaostrzanie działań antypandemicznych) co wzmaga niepewność i wymaga elastyczności.

Nowym kontekstem w przestrzeni kultury jest coraz szersze spektrum odpowiedzi animatorów i animatorek na pandemię. Na początku praktycznie wszyscy zatrzymali swoją działalność i, jeśli mogli, przenieśli się (z różnym skutkiem) do internetu. Teraz jest inaczej.

Jedni chcą przede wszystkim chronić siebie, społeczność i swoich odbiorców przed niepotrzebnym ryzykiem, utrzymując większość relacji przez internet. Drudzy wskazują na wagę zdrowia psychicznego, relacji społecznych i wspólnych aktywności, które trzeba jak najszybciej odtworzyć w realu, nawet podejmując ryzyko. Inni eksperymentują z nowymi modelami działań wspólnotowych (przyjęło się nazywać je hybrydowymi), a kolejni noszą specjalne opaski określające stopień relacji fizycznych z osobami spoza najbliższego otoczenia.

Pojawiło się bardzo wiele strategii działań, które również, w pewnym zakresie są pochodną ogólnopolskiej dyskusji o pandemii (czym jest?), o środkach ostrożności (czy są właściwe?) o nowej normalności (czy będzie to zmiana trwała, na gorsze czy na lepsze?).

Częścią naszej dyskusji była odrębna rozmowa o animacji w sieci: jakie zmiany zaszły w animacji w związku z potrzebą przeniesienia się do internetu? Animatorzy zaczęli po prostu robić działania, funkcjonujące w innych kontekstach od dawna (vlogi, stand-upy, webinaria, archiwa cyfrowe, platformy streamingowe, tutoriale, e-learning, lokalne TV, wirtualne spacery i wystawy itp). Realizują to obecnie na niespotykaną dotąd skalę (często kosztem jakości), aby zaistnieć i przypominać o swoim istnieniu. Dla wielu było to doświadczenie otwierające, które uruchomiło nowe obszary aktywności, choć często liczyła się produkcja, a nie komunikacja i odbiór.

Temat kondycji animacji i edukacji kulturowej jest silnie związany z możliwościami społecznych i publicznych instytucji animacji kultury. Istotne aspekty to oczywiście kwestia stanu finansów publicznych w obszarze kultury, samorządowych polityk kulturalnych, autonomii, niezależności i możliwości działania. Czy czekający nas, z pewnością, stan kryzysu i niepewności w 2021 roku będzie skutkował w zwiększeniem potencjału edukacji i animacji kulturowej? Czy zostanie im przypisana większa rola, czy wprost przeciwnie, osłabi – i tak słabowity – system usług społecznych w tym obszarze?

Do wewnątrzśrodowiskowej debaty przebijają się zróżnicowane głosy. Z jednej strony, historie likwidacji instytucji, ograniczania funduszy, nieprzewidywalnych kroków decydentów samorządowych. Z drugiej, różnego typu dobre praktyki i laboratoria, eksperymenty, gdzie tworzą się nowe rozwiązania na przyszłość. Dyskusje można podsumować tak, że kryzys jest i szansą i zagrożeniem dla instytucji animacji kultury. W wielu instytucjach zapanował strach i niemoc wobec niepewnej przyszłości, inne poczuły wiatr w żaglach. Nasza dyskusja dotyczyła tego, czy animatorzy i edukatorki wraz ze swoimi działaniami (w sieci) odnajdą się na nowej mapie pandemicznych i postpandemicznych potrzeb kulturowych i społecznych. Z pewnością czeka nas trudny rok 2021 pod hasłem „stabilnej niestabilności” w świecie VUCA (V = zmienność (ang. volatility); U = niepewność (ang. uncertainty); C = złożoność (ang. complexity); A = niejednoznaczność (ang. ambiguity)).

Pod jeszcze większym znakiem zapytania stoi rok 2022. Czy będzie to „karnawał” zaszczepionych ozdrowieńców, czy re-start organicznej pracy nad środowiskowym i obywatelskim kryzysem cywilizacyjnym? W tej kwestii doszło do ciekawej dyskusji dwóch członków Forum Kraków, bo z jednej strony jest oczekiwanie progresywnych działań animacyjnych i edukacyjnych, a z drugiej strony społeczności potrzebują jeszcze bardziej działań „oczywistych”, kulturalnych imprez, spotkań, festiwali, koncertów, spektakli, zajęć artystycznych.

Duch progresywnej zmiany czy rozrywkowy oddech od pandemii? Jaką rolą odegrają w tej kwestii samorządy? Odpowiedzi nie znamy. Ale analizujemy sytuację i o niej rozmawiamy, a kolejne spotkanie jest planowane na początek przyszłego roku na Dolnym Śląsku. O szczegółach będziemy informować wkrótce!

Data publikacji: 15/10/2020

Forum Kraków

Wszak Japończycy to ponoć najbardziej zaawansowana technologicznie i kulturowo nacja. Żyjemy w czasach niepewnych. Co dzień ktoś, nie zawsze do tego powołany, wieszczy nam przyszłość, strasząc ekologicznymi, czy społecznymi, kataklizmami. Niektóre ze zmian, które jeszcze przed nami, są już codziennością mieszkańców Japonii.

W 2004 roku Joanna Bator opisywała w swoich felietonach pt. „Japoński Wachlarz”, że Japończycy w miejscach publicznych chodzą w maseczkach na twarzy. Autorka dziwiła się też, że nie rozstają się ze swoimi telefonami, które służą im nawet do płacenia w sklepach. W tym samym czasie kieszenie najbardziej zaawansowanych technologicznie Polaków wypychały Nokie 3510, ze srebrnymi guziczkami i małym zielonym ekranikiem.

Już na początku nowego tysiąclecia autorka „Purezento” opisywała filozofię Kawaii (nie mylić z „Kawai” – marką produkującą instrumenty), która w dużym uproszczeniu tłumaczy się na angielskie cute i jest japońskim odpowiednikiem duńskiego hygge. Jednak to co dla Japończyka jest kawaii, na pewno nie będzie hygge dla Duńczyka. Japoński przymiotnik kawaii uosabia też wszystko co jest absolutnym zaprzeczeniem szwedzkiego lagom, jest zaprzeczeniem  oszczędności, powściągliwości, równowagi, unikania skrajności i życia w zgodzie z naturą. Kawaii jest zatem urocze, ale na specyficzny, plastikowy, pstrokaty, sposób. Kawaii posiada, w przeciwieństwie do skandynawskiego umiaru, silnie emocjonalny, ekspresyjny, często infantylny charakter. Pokemon jest kawaii i podobnie, jak inne japońskie zjawiska kulturowe, dotarł do nas w szczątkowej formie, bez szans na odczytanie całego zaplecza kulturowego, które za Pokemonem stoi. Tak samo rzecz ma się z mangą, anime i sushi. Kiedy niektórzy księża i środowiska katolickie ostrzegały przed maskotkami Hallo Kity, czy księżniczkami Witch, jako atrybutami szatana, to po prostu opatrznie odczytały (coś czytały?) konteksty kulturowe związane z kulturą kawaii. Pal licho, jeżeli nie odczytujemy japońskich kodów kulturowych i bezbronną Hello Kity (rocznik 1974) wysyłamy do piekła. Co powiedzieć o tych, którzy uważają, że różaniec może być bojowy, zaopatrzony w duże metalowe kulki i służyć – jak mówi Wojciech Cejrowski – do „smagania wrogów kościoła”?

Tym, którym wydaje się, że edukacja kulturowa zajmująca się świadomym odczytywaniem kodów kulturowych, to błaha kwestia, w czasach pandemii, niech będzie wiadomo, że ostatnio mój kolega – stateczny pan biznesmen, został wyzwany od „pedałów”, bo śmiał chodzić po naszym szarym mieście w kolorowej koszuli. Niedawny marsz nacjonalistów w Katowicach, czy zarekwirowanie koleżance kolorowych balonów przez policję, to dla mnie sygnały, że sprawy edukacji kulturowej nam się wymknęły.

Wyedukowany w dziedzinie Pokemonów, dowiedziałem się zatem, że kawaii nie jest pluszową armią szatana, a jedynie niezrozumiałym nam europejczykom, infantylnym światem milutkich, bezbronnych istot, rzeczy i zjawisk, które w swej istocie są ucieczką od dorosłości w bezpieczny świat dzieciństwa. Bo jeśli człowiek zachodu, wraca z tęsknotą do czasu młodości, gdy był piękny, wolny, niezależny i bez zobowiązań, to przeciętny Japończyk pała nostalgią za czasem dzieciństwa, gdy nie zapędzono go jeszcze w represyjny świat szkoły, wybaczano mu błędy i kaprysy. Postawa ta wydaje się niedojrzała i pozbawiona racji bytu w zachodniej kulturze. Czy aby na pewno? Zastanawiam się, odnotowując, że wrzucona przeze mnie na Instagram podobizna kota jedzącego z miseczki, ma więcej polubień niż wszystkie poważne artykuły i komentarze, które umieściłem wcześniej w sieci. (I kto daje lajki? moi znajomi – refleksyjni i rozgarnięci ludzie). Przez Japończyków zeszliśmy na psy, koty, wrzucane do sieci zdjęcia talerzy z jedzeniem, kwiatki i serduszka. Przesłodzone obrazki, które otrzymujemy od rodziny na wszelkich komunikatorach, są właśnie kawaii. 

Skoro japońskie wzorce kulturowe przechodzą do nas nieuchronnie, choć z opóźnieniem, to powróżmy z fusów japońskiej zielonej herbaty, jaka przyszłość nas czeka, w czym mamy szanse pójść w ślady naszych braci z kraju kwitnącej wiśni, a co być może nie przyjmie się u nas nigdy.

Paczinko – gra hazardowa dla mas. Salonów gier Pachinko, które przypominają nieco znane u nas jeszcze z lat osiemdziesiątych flipery, jest w Japonii więcej niż sal kinowych, cieszą się też większą popularnością i przynoszą bilionowe zyski, znacznie większe niż cały przemysł kinowy. W Polsce hazard i zamiłowanie do gier losowych zawsze stanowiło tylko margines. Nie przyjęły się u nas tak popularne w innych krajach sale bingo, brydża dla seniorów, ni żadne inne, masowo odwiedzane miejsca gier. Czy ma u nas szansę powodzenia jakaś gra, która uwiodłaby miliony Polaków, podobnie jak Paczinko? Stojąc w korku za dwudziestoletnim BMW z napisem „Sfinansowano z 500+”, przez chwilę ulegam złudzeniu, że też mamy własną, narodową loterię.

Cosplay – nieco przebrzmiała moda na przebieranie się w postacie księżniczek, wojowników z bajek, mangi, komiksów czy gier komputerowych. W odróżnieniu od naszych strojów karnawałowych, Japończycy podchodzą do sprawy poważnie, bez przymrużenia oka. Stylizacje zwłaszcza młodych cosplayerek są kosztowne, przygotowane z wielką pieczołowitością i fantazją. Moda jakoś nas ominęła, nie licząc miłośników rekonstrukcji historycznych i aktywnych ostatnio Żołnierzy Chrystusa (panowie od różańca bojowego), ale w tym ostatnim przypadku – stylizacyjna bida –  czarny t-shirt z nadrukeim i fryzura na zapałkę. Z cosplayem łączy się określenie burikko – japońskiej lolitki – dziewczyny, która zachowując się w sposób dziecinny, ucieka od obowiązków i stereotypów narzuconych kobiecie przez tradycyjną japońską kulturę. Burikko też jest kawaii.

Manga, czyli w dużym uproszczeniu japoński komiks, jest tekstem czytanym równie chętnie przez ludzi młodych, co statecznych biznesmenów, czy miłośniczki pielęgnacji ogrodów. Tematyka, tego gatunku może być najróżniejsza, czasem – mimo obrazkowej formy, kojarzonej u nas z literaturą dziecięcą – przybiera bardzo radykalne formy. W popularnej mandze Prison School – dominuje tematyka sado-maso. Nikogo nie dziwi widok urzędnika czytającego w pociągu do pracy mangę, w której nieletnia burikko, poddawana jest torturom, przy których Teksańska masakra piłą mechaniczną, wydaje się łagodnym kinem familijnym. Japończycy mają upodobanie w ambiwalentnej, często drastycznej tematyce, przy czym Japonia pozostaje krajem o najniższym poziomie przestępczości. Nie jest zatem tak, że kiedy mieszkańcy zobaczą drastyczną sztukę,  która szarga symbole, to staną się zaraz bezideowcami mordującymi sąsiadów na ulicach. Co za ulga. Panowie radni – może nie musicie mnie już bronić przed kontrowersyjnymi spektaklami?

Z powszechnością czytania mangi wiąże się ogólna powszechność czytelnictwa w Japonii.

Mimo, iż pandemia Covid-19 pozwoliła nam mieć więcej czasu dla siebie, prawdopodobnie znów 60% Polaków nie przeczyta w tym roku ani jednej książki. Za to poziom czytelnictwa w Japonii wynosi niemal 100% i – o zgrozo panie bibliotekarki! – ponad 60% książek czytanych jest na smartfonach. Frapujących zjawisk kulturowych, które zbliżają się do nas, nieustępliwie niczym wirusy, jest wiele. Osobne teksty napisać by można o Takarazuka – niezwykle popularnej rewii, w której zarówno role żeńskie, jaki męskie grane są przez kobiety, i w tych ostatnich kochają się japońskie gospodynie domowe, Rabuho – hotelach miłości, gdzie pary mogą w spokoju oddać się namiętnościom, z dala od swoich ciasnych, zamieszkałych przez kilka pokoleń mieszkań, czy właśnie rodzinie Hello Kitty. Godne analizy jest też pozornie zaadoptowane już przez Polaków zjawisko karaoke. Dlaczego publiczne śpiewanie jest powszechne w narodzie, który uchodzi za powściągliwy, zuniformizowany i skupiony na pracy? Mimo, że – podobnie jak Polakom – również i Japończykom w czasie popisów wokalnych towarzyszy czasem alkohol, to jednak, większość z nich ma przygotowane i przećwiczone własne interpretacje ulubionych przebojów, którymi chętnie i z wprawą popisuje się przed rodziną i znajomymi z pracy. Nie jest to fałszywy bełkot, przy którym więdną uszy, a całkiem poprawne i czysto zaśpiewane piosenki. Japończycy – inaczej, niż my – żyją w przekonaniu, że zarówno śpiewanie, jak i inne formy aktywności twórczej, są kwestią ćwiczeń i regularnej pracy, nie zaś talentu. W Japonii nie istnieje powiedzenie „słoń nadepnął mi na ucho”, zwalniające raz na zawsze z obowiązku jakichkolwiek prób wokalnych, nie istnieje japoński odpowiednik piosenki „Śpiewać każdy może”, która jest ironią na śpiewających inaczej. W Japonii być może nie istnieje nawet ironia.

Dlatego zarówno do przebrań, śpiewania piosenek, czy innego hobby, Japończycy podchodzą z upodobaniem ale i poważną regularnością i zapałem. Nikt nie wyśmiewa menadżera, który po pracy zdejmuje garnitur i zajmuje się jakąś formą ekspresji twórczej. Kiedy dyrektor regionalnego wydziału oświaty w Japonii po pracy uwolni swoje długie włosy z frotowej gumki i spotka się z kolegami z death metalowej kapeli, staje się gitarzystą death metalowej kapeli. Jego polski odpowiednik pozostaje dyrektorem wydziału oświaty, który właśnie robi z siebie idiotę.

Podobnie jak w przypadku czytelnictwa, większość japońskich mężczyzn i kobiet przyznaje, że regularnie oddaje się jakiejś pasji.

Kiedy oni znajdują na to czas, wszak badania wskazują, że są najbardziej zapracowanym narodem na świecie?

Ale to przecież my Polacy jesteśmy najbardziej zapracowanym narodem na świecie i na podobne głupoty, jak bonsai, kintsugi, kabuki, czy nawet rodzime śpiewanie w chórach, w dorosłym życiu nie mamy czasu.

Bo flow w muzyce to rzecz ważna. Badania przeprowadzone przez platformę Deezer w 2019 roku, ujawniły, że słuchanie muzyki poprawia przepływ krwi w organizmie. Badacze sugerują, że optymalna dzienna dawka muzyki to ok. 70 minut. Muzyka jest przez nas odbierana nie tylko przez zmysł słuchu, ale – zdaniem wielu muzyków – przepływa przez całe nasze ciało i rezonuje w nim. Muzyka pomaga często w sprawach nieoczywistych: utwór „Don’t Stop Me Now”, zespołu Queen grany w tempie 100 uderzeń na minutę, jest wymieniany jako najlepszy podkład do wykonywania skutecznej resuscytacji. Wielu muzyków m.in. Carlos Santana, BB King, czy Leszek Możdżer, w wywiadach podkreślają, że na koncertach nie tyle grają, co raczej pozwalają by muzyka przepływała przez ich ciała. To właśnie nazywamy flow w muzyce.

„- Co ty k… wiesz o flow?”, mogliby powiedzieć znajomi muzycy, którzy wracając samochodem z Warszawy, gdzieś na skrzyżowaniu w Jankach, umówili się, że będą w myślach odtwarzać pewien standard jazzowy. Ustalili budowę utworu, jego tempo, miejsca na improwizacje, a później umówili się, że w trzynastym takcie ósmego chorusu, jednocześnie klasną w dłonie. Aby sprawę utrudnić, włączyli w samochodzie radio i raczyli się konwersacją na tematy nie związane z muzyką. Samochód jechał na południe, zatrzymywał się w korku, w radiu grały zupełnie inne niż w głowach jazzmanów melodie… Po kilkunastu minutach wszyscy bezbłędnie, równocześnie klasnęli w dłonie.

Ale i to jeszcze nic: kolega z katowickiej Filharmonii zapewnia, że wielu muzyków w orkiestrze słyszy kolorami.

Na świecie jest też spora grupa sceptyków, twierdzących, że flow w muzyce skończyło się w 1917 roku. Rok ten przywoływany jest jako data przejścia z tzw naturalnego stroju A – 432 Hz na 440 Hz. Spiskowa – zdaniem wielu – teoria ma również i w Polsce swoich zwolenników. W stroju 432 grają m.in. dwaj Leszkowie: Leszek Cichoński i wspomniany Leszek Możdżer (drugi Leszek to właściwie pseudonim artystyczny, bo nasz pianista ma na imię Lesław). Są i tacy, którzy winę na zniszczenie naturalnego flow w muzyce zrzucają na nazistowskie Niemcy, bowiem w maju 1939 roku, International Standarizing Organization (ISO) za namową Radia Berlińskiego zorganizowała w Londynie konferencję, na której ustalono międzynarodową normę strojenia. Nie da się zaprzeczyć, że w owym czasie Radio Berlińskie było propagandową tubą JosephaGoebbelsa i to sam Goebbels stoi ponoć za wyborem 440 Hz.

Pojęcie muzycznego flow, jest też wdzięcznym tematem w literaturze. Bohater powieści Lewisa Shinera pt. „Mgnienia”, ma takie flow, że potrafi myślami zapisywać na taśmę magnetyczną, niezarejestrowaną wcześniej muzykę ulubionych artystów. W ten sposób powstają nigdy wcześniej nie rejestrowane nagrania The Doors, Hendrixa, czy The Beatles. W istocie książka rozlicza się z mitem kultury dzieci kwiatów. Autor stawia tezę, że rewolucja Flower Power,  przez używki i konsumpcjonizm, utraciła swoją energię, społeczne flow, czego konsekwencje odczuwamy do dziś. Bo – poza „team flow” – zdaniem autora istnieje też „generation flow”  i „nation flow” i o tym ostatnim mówił pewnie mój kolega. Nie ma to nic wspólnego z muzyką. Bardziej już ze wspomnianym na początku kotem sąsiadów. Koty jak i inne zwierzęta, żyją rytmem wyznaczanym przez naturę. Życie przepływa przez nie, w naturalny, kierowany instynktem sposób, Przepływ ten rządzi ich poczynaniami. My ludzie mamy kulturę, która staje często na przeszkodzie, by w pełni odczuwać ów naturalny, dany nam przecież, jako ssakom przepływ energii. Co rusz poszukujemy go tworząc różne kulturowe konstrukty. Wracamy do praktyk medytacyjnych, jogi, mindfulness. Artyści, nie tylko muzycy, poszukują tego stanu w swojej twórczości. Virginia Woolf pisze: „Czuję jak rodzi się we mnie tysiąc zdolności. Jestem na przemian figlarna, wesoła, rozmarzona, melancholijna. Jestem czepiona dna, lecz płynę”.

Biorąc pod uwagę konotacje z naturalną energią, a nawet ezoteryką, nie jest wcale oczywiste, że pojęcie flow, znane jest głównie w biznesie i teoriach zarządzania zespołami ludzkimi. Twórcą koncepcji flow, jaka najbardziej upowszechniła się w zbiorowej świadomości, jest psycholog węgierskiego pochodzenia Mihály Csíkszentmihályi. Według tego naukowca, stan flow to skupienie się na pracy, dające satysfakcje i odprężenie. Praca taka powinna być wykonywana z motywacji wewnętrznej. Pracując nie obawiamy się porażki, bo, poza motywacją, posiadamy też odpowiednie umiejętności. Poza tym lubimy swoją pracę, wykonując ją nie odczuwamy lęku, ani nudy, zbytnio się też nią nie ekscytujemy. Godziny mijają, a my skupieni na pracy, nie zauważamy upływu czasu. Bo praca jest dla nas celem samym w sobie. Uskrzydla nas i daje nam spełnienie. Satysfakcja z wykonywanej pracy jest dla nas największą nagrodą.

Masz pracę, czy praca ma ciebie?

Ps. Napisane przed urlopem

Taka już nasz natura: poszukujemy złotych zasad, gonimy za powtarzalnością, a jednocześnie cenimy rzeczy unikalne. Czterolistna koniczyna to aberracja, naruszająca zasadę złotej proporcji w przyrodzie. Złoty podział, nazywany przez niektórych odciskiem palca Boga, odpowiedzialny jest między innymi za to, że przyroda rozwija się zgodnie z ciągiem Fibonacciego, stąd trzy listki w koniczynie. Podobnie z płatkami kwiatów: mamy jeden płatek lilii, dwa płatki w kwiatach motylkowych, irys ma trzy płatki, dzika róża – pięć, osiem ostróżka, trzynaście nagietek, stokrotki zaś dwadzieścia jeden… Każdy kolejny wyraz w ciągu Fibonacciego jest sumą dwóch poprzednich. Fascynaci tej matematycznej reguły uważają, że rządzi ona całą niemal przyrodą, sceptycy odpierają, że to ogłupiające uproszczenie, podając liczne dowody, że przyroda chadza własnymi ścieżkami. Ciąg Fibonacciego wszechobecny jest też w architekturze, sztuce, ekonomii, muzyce, astronomii, kuchni, motoryzacji i wielu innych dziedzinach życia. Na rynkach kapitałowych i giełdzie stosuje się powszechnie zniesienia Fibo dla stworzenia opłacalnej strategii transakcyjnej. Pewnie coś przeoczyłem, za często chadzałem na wagary, bo nie pamiętam, żeby uczyli nas tego w szkołach.

Wróćmy do koniczyny. Z reguły mają trzy listki, ale wystarczy przyjrzeć się dowolnej kępce tych roślin, by zobaczyć, że sama natura z rzadka, acz z upodobaniem, robi wyjątki od matematycznej reguły. Wyjątki to przecież również część natury. Może, podobnie jak czterolistną koniczynę, powinniśmy sobie je cenić jako znak szczęścia, uśmiech losu? W wielu cywilizacjach symbolami szczęścia są rzeczy i zjawiska niepowszechne i ulotne. Tęcza, podkowa, liczba „7”, swastyka (zarówno 7 jak i 4 znajdują się poza ciągiem Fibonacciego). Ludzie zawsze odczytywali jako znak szczęścia, gdy natura, choć pełna harmonii, obdarza nas cennym darem niepowtarzalności. Poczytywali też sobie za znak szczęścia spotkanie osób, które wybierały dla siebie inny niż konwencjonalny sposób życia. Kuglarzy i cyrkowców, mnichów, kominiarzy, księży …

W szkole uczyli nas, że zasada złotego podziału stosowana była w architekturze antycznej, gdzie stosunek boków budowli wyrażał się złotą liczba Φ (Phi), wynoszącą ok. 1,618. Nie ma jednak dowodów na to, że budowniczowie antycznego Partenonu z zamysłem wprowadzali liczbę Φ do swoich obliczeń. Są za to liczne przykłady wykorzystywania tej liczby w architekturze, sztuce i matematyce świata arabskiego. Dlatego też urodzony w 1175 roku w Pizzie, Leonardo Fibonacci, wyruszył po nauki do Afryki Północnej. Egipt i Syria były wówczas centrami postępu i nowoczesnej myśli. Po powrocie zapoznał północnowłoskich matematyków z nowymi nurtami w tej dziedzinie, a kopistów z cyframi arabskimi.

Fibonacci interesował się wieloma zagadnieniami, np. kwestią niekontrolowanego rozmnażania. Co się stanie, pytał, jeśli wszystko będzie się rozmnażać, a nic nie będzie umierać? Odpowiedzią jest algorytmiczna spirala wzrostu wyrażona jako ciąg liczb całkowitych: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, 377, 610, 987, 1597, 2586, 4181, 6765….. Przypomnijmy: każdy element po pierwszych dwóch jest sumą dwóch poprzednich. W świecie matematyki złota spirala, ciągu Fibonacciego postępuje w nieskończoność. W naszym świecie śmiertelników, oczywiście szybko dochodzi do jej przerwania. Przerywa ją śmierć, przypadki losowe, znudzenie… Mimo to, krótkie jej przebłyski towarzyszą nam nieustannie w życiu codziennym. Proporcje ciągu Fibonacciego możemy zauważyć w budowie ananasów, słoneczników, jeżowców, ślimaków, fraktali, trąb powietrznych, w proporcjach ludzkiego ciała. Również na ślubie i weselu przyjaciela. Gdy wyrazimy proporcję 1:Φ za pomocą procentów, większa część wyniesie w przybliżeniu 61,8%, a mniejsza 38,2% całości. Tyle właśnie alkoholu ma wódka weselna. Przypadek?

Choć narodził się dwa wieki przed Gutenbergiem, Fibonacci nazywany jest też ojcem typografii. Kroje klasycznych czcionek drukarskich, szpalt i formatów książek, tworzy się z zastosowaniem złotego podziału. Takie właśnie litery, z imieniem i nazwiskiem, zastałem przy swoim miejscu stołu weselnego, ułożonego w podkowę, gdzie przy dłuższym boku ustawionych było 13 krzeseł, a krótszym 8. Orkiestra zachęcała gości do tańca. Gitara jednego z muzyków, podobnie jak instrumenty klawiszowe pozostałych, również zbudowane zgodnie z zasadami złotej proporcji. Ciąg Fibonacciego właśnie w muzyce pokazuje piękno swojej harmonii. Począwszy od budowy gamy, poprzez utwory Jana Sebastiana Bacha, fugi i kantaty innych twórców muzyki baroku, sonaty Mozarta, czy twórczość zespołu Tool, Wszędzie słyszymy liczbę Φ. Najpełniej zasadę ciągu Fibonacciego w muzyce, oddaje Kanon D-Dur Pachelbela. Zespół weselny właśnie odegrał polską wariację na temat tej kompozycji – utwór „Jesteś Szalona”. Zacząłem mieć wątpliwości czy życiem kieruje jakakolwiek złota reguła.